Thắng Pháp Abhidhamma
Giảng Sư: TT Tuệ Siêu
Những Tâm Cơ Năng
Pháp Âm Link:
http://www.phapluan.net/PhapAm_2020/Thang_7/30-7-2020_ThangPhapAbhidhamma_Bai13TamCoNang_TTTueSieu.mp3
Tâm cơ năng là những thứ tâm làm việc máy móc trong diễn trình tâm thức bên cạnh các tâm ngũ quan và các tâm xử lý cảnh. Trong Thắng Pháp Abhidhamma truyền thống
Tâm hữu căn và tâm vô căn
Có sáu gốc rễ tạo nên bản chất xấu hay tốt của các loại tâm: căn tham, căn sân, căn si ,
Tiềm thức và hoạt thức
Một kiếp sống khởi đầu với sát na thức tái sanh (nói chính xác là kiết sanh thức). Ngay sau đó những sát na tiếp nối là tiềm thức cũng mang trạng thái giống y hệt nhưng không còn gọi là kiết sanh thức. Tiềm thức, cũng như kiết sanh thức, là quả của nghiệp. Tiềm thức tuy tiềm tàng nhưng có ảnh hưởng lớn về tư chất và cá tánh của một chúng sanh. Thí dụ kiết sanh thức và tàng thức có thuộc tánh thọ hỷ, trí tuệ thì con người tính vui vẻ và mẫn tiệp. Vì tiềm thức là những sát na giống nhau và tiềm tàng nên khó nhận biết. Khi đang ngũ là lúc tiềm thức diễn ra nhiều nhất. Chữ tiềm thức tương đối phổ thông trong lúc Phật học Hán ngữ dùng chữ tàng thức. Chữ tiềm thức có thể dùng để dịch cho thuật ngữ bhavanga mà Ngài Tịnh Sự dịch là tâm hộ kiếp (duy trì kiếp sống) và HT Thích Minh Châu dịch là là tâm hữu phần (thành tố của hiện hữu).
Đối ngược với tiềm thức là những tâm hoạt thức là những tâm hoạt động nổi bật khi có cảnh “mới” xuất hiện để rồi sau đó trở lại trạng thái của tiềm thức.
Tâm tạo nghiệp, tâm quả, và tâm phi nghiệp phi quả
Theo cách nói đại loại thì một người đang tát ao bắt cá là đang tạo nghiệp
Những tâm bất thiện và tâm thiện trong phần hành xử lý cảnh là tâm tạo nghiệp.
Tiềm thức, tâm ngũ quan và một số tâm cơ năng là tâm quả.
Có một số tâm cơ năng và tâm xử lý thuộc tâm phi nghiệp phi quả (Ngài Tịnh Sự có khi gọi là tâm tố hay tâm duy tác).
Khái niệm sơ khởi về tiến trình của tâm thức
Giòng tâm thức là sự tiếp nối sanh diệt của những sát na tâm. Thắng pháp dạy rằng mỗi tích tắc tâm sanh diệt 100 tỷ sát na. trong dòng tâm thức ấy là những “phân đoạn hoạt thức trong tiến trình tâm” (Ngài Tịnh Sự gọi là lộ tâm) xen vào giữa những tiềm thức. (Dịch giả Phạm Kim Khánh dùng một từ khá thú vị là những “chập tư tưởng”). Có nhiều diễn trình của hoạt thức. Ở đây lấy một đơn cử để hiểu về những tâm cơ năng:
Diễn trình hoạt thức thông thường - thuộc ngũ quan - ấn tượng mạnh (Ngài Tịnh Sự gọi là lộ tâm ngũ môn bình nhật cảnh rất lớn) có 17 sát na:
Tiềm thức chuyển thể (Atītabhavaṅga)
Tiềm thức giao động (Bhavaṅgacalana)
Tiềm thức gián đoạn (Bhavaṅgupaccheda)
Tâm khán ngũ môn (Pañcadvāravajjana)
Tâm ngũ quan (pañcaviññāṇa)
Tâm tiếp nhận (Sampaṭicchana)
Tâm quan sát (Santīrana)
Tâm phân định (Voṭṭhapana)
Lấy một thí dụ về một công ty bất động sản có phạm vi kinh doanh lớn với đầy đủ nhân sự.
Trong lúc thời gian không có khách hằng ngày hoạt động như tiềm thức cố hữu.
Khi có tiếng chuông có một trạng thái thay đổi, chuyển động, phản ứng như tiềm thức chuyển thể, giao động, gián đoạn.
Người mở cỗng ví dụ cho tâm khai ngũ môn.
Người ra nhận biết xem đó là nhân viên bưu điện hay khách mua nhà đất .. như tâm ngũ quan.
Một người chào hỏi đón tiếp như tâm tiếp nhận
Một người lấy những chi tiết như tên họ, giờ hẹn như tâm quan sát
Một người quyết định xem gởi người khách tới bộ phận nào trong công ty như tâm phân định.
Người trực tiếp giải quyết nhu cầu của khách như tâm xử lý
Nếu khách là một khách lớn thân quen thì có người ra thăm hỏi vui vẻ sau khi xong việc như tâm dư hưởng
Tình trạng sau khi khách rời công ty như trở lại tiềm thức cố hữu
Trong những công đoạn trên ngoài tâm xử lý tất cả đều là tâm cơ năng hay làm việc có tánh cách máy móc.
Tâm cơ năng không có từ tương đương đương trong Thắng Pháp truyền thống. Thắng pháp có nói về 14 chức năng (kicca) của các thức tâm nhưng không phân nhóm.
Hoạt thức cũng không có từ tương đương đương trong Thắng Pháp truyền thống. Các vị giảng sư thường dùng từ “tâm khách quan” chỉ cho các tâm không phải là tiềm thức trong các diễn trình tâm. (trong khi tiềm thức được gọi là tâm chủ quan)
Câu nói mà các vị giảng sư thường dùng là “mỗi khảy móng tay tâm sanh diệt triệu triệu sát na”. Cụm từ triệu triệu ở đây không phải là cách nói ví von chỉ cho thật nhiều như câu “triệu triệu con tim hoà trong cảm xúc dâng trào” mà triệu triệu ở đây là cho số 1 theo sao là 12 con số 0 có nghĩa là một ngàn tỷ. (12 trillion trong tiếng Anh). Cũng nên nói thêm là theo Thắng Pháp một sát na vật chất tồn tại bằng thời gian 17 sát na tâm pháp. Điều nầy chỉ mới được ngành vật lý của nhân loại biết tới trong hơn một thế kỷ qua.
Trong sinh học có từ vô cơ
Tâm cơ năng bao gồm những tâm làm việc máy móc vốn vô căn có thể là tâm quả hay tâm phi nghiệp phi quả.
Những đặc tính vô căn, hữu căn, tâm quả, tâm phi nghiệp phi quả mang ý nghĩa đặc biệt đối với các tâm cơ năng mà người học Thắng Pháp cần lưu ý.
Để hiểu rõ vai trò của các tâm cơ năng cần có khái niệm về diễn trình tâm thức.
Các tâm cơ năng trong diễn trình tâm thức:
Các tâm cơ năng trong biểu đồ chư pháp:
Tiềm thức và hoạt thức trong diễn trình tâm:
Nhân quả trong tiến trình tâm
Bài học trước là: Tâm Ngũ Quan
Bài học tiếp theo sẽ là: Tâm Cơ Năng (tiếp theo)
II Thảo Luận: TT Giác Đẳng điều hành
III Trắc Nghiệm
No comments:
Post a Comment